بررسی بسامد شعر مادر در ادبیات منظوم معاصر

چکیده مفاهیم مادر در فرهنگ و ادب همه ی ملت ها و زبان ها از جمله در زبان و ادبیات غنی فارسی از اهمیت و قداست ویژه ای برخوردار است. با این وجود، واژه مادر و مضمون های مرتبط با آن در متون ادبیات کلاسیک تا پیش از مشروطیت بیشتر به صورت اشارات، تلمیحات، شخصیت های قصه، داستان ها و حکایت ها گاه به شکل مراثی و مدیحه ها به کار رفته اما، در ادبیات معاصر اشعاری در قالب ها و مضامین کاملاً مشخصی درباره مادر سروده شده است. بر این اساس، این پژوهش کوشیده تا به بررسی برترین نمونه های اشعار مربوط به مادر به شیوه توصیفی، تحلیلی، مقایسه ای و کمی در دوره معاصر به عنوان مسأله اصلی خود بپردازد. با توجه به این موضوع، ابتدا به تاریخچه و پیشینه اشعار مادر از قرن سوم تا دوازدهم با ذکر نمونه هایی پرداخته شده و سپس برترین اشعار مربوط به مادر در این دوره ارائه گشته است. در ادامه و در سه مرحله ادبیات معاصر شامل مشروطیت، پهلوی اول و دوم و انقلاب اسلامی مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است. در بررسی هر دوره ابتدا به صورت مختصر اوضاع اجتماعی و فرهنگی زنان و چگونگی اشعار مادر پرداخته شده و پس از آن شاعران معرفی و نمونه های برتر اشعار مربوط به مادر و به ویژه مقام شامخ حضرت زهرا (س) از جنبه های سبکی و محتوایی مورد تحلیل قرار گرفته است. بسامد قالب ها و موضوعات شعری مربوط به هر دوره نیز در فصل بررسی های آماری این پژوهش مورد ارزیابی قرار گرفته و به صورت جدول ها و نمودارهایی ارائه شده است. نتایج این پژوهش نشان دهنده آن است که از پانزده شاعر بزرگ دوره مشروطه همچون ایرج میرزا، ملک الشعرای بهار، شهریار و پروین اعتصامی ، اشعار ایرج میرزا شاخص تر و برتر بوده است. شعر مادر در دوره دوم پهلوی نسبتاً گسترش یافته و از میان بیست و سه شاعر مورد بررسی فروغ فرخزاد و سهراب سپهری بیش از دیگران به شعر مادر پرداخته اند. در دوران انقلاب اسلامی با توجه به تحولات اجتماعی و فرهنگی اشعار مذهبی و حماسی درباره مادر سروده شده است که از میان شصت شاعر مورد بررسی اشعار فاطمه راکعی، قیصر امین پور و عبدالملکیان بیشتر قابل توجه است. واژگان کلیدی: مادر، شعر مادر، قالب، مضامین، شعرمعاصر